Napoje energetyzujące a zdrowie - postęp wiedzy

Energy drinks and health - progress of the knowledge

Regina Wierzejska, Mirosłw Jarosz
Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii,
Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Jarosz


Streszczenie
Dla ludzi młodych napoje energetyzujące stały się elementem mody i sposobem na szybkie podniesienie wydolności organizmu. Brak regulacji prawnych powoduje dużą swobodę producentów co do ilości składników czynnych, przyjmując niejednokrotnie zasadę „im więcej tym lepiej”. W literaturze pojawia się coraz więcej danych na temat niekorzystnych skutków spożywania tego rodzajów napojów. Grupą szczególnego ryzyka są dzieci i młodzież. Artykuł stanowi przegląd aktualnego piśmiennictwa na temat wpływu napojów energetyzujących na organizm i ich bezpieczeństwa dla zdrowia.

Słowa kluczowe: spożycie, kofeina, dzieci, wpływ na zdrowie


Abstract
For young people energy drinks have become the new fashion and also a quick way to increase the fitness of the body. Lack of legal regulations gives freedom in active ingredients concentration, based sometimes on the principle “the more the better”. In the literature there are increasing data about adverse effects of energy drinks consumption. Children and adolescents are the risk group for negative health consequences. This article is a comprehensive literature review on the effects of energy drinks on the developing human body and its health safety.



Key words: consumption, caffeine, children and adolescents, health effects

Napoje energetyzujące stanowią grupę produktów obecnych w Europie od kilkunastu lat. Pierwszy napój tego typu został wprowadzony na rynek w Austrii w 1987 r., a w USA dziesięć lat później (1). Do Polski napoje energetyzujące dotarły w roku 1995 (2). Od tego czasu nastąpił ogromny rozwój światowej produkcji „energy drink”. W Polsce w latach 1995-2002 zostało dopuszczonych do obrotu około 40 asortymentów tych produktów, a w roku 2006 na rynki światowe wprowadzono ponad 500 nowych marek (1, 2). W Stanach Zjednoczonych w latach 2002-2006 roczny wzrost sprzedaży napojów energetyzujących wynosił 55%, a Polacy w 2008 r. wydali na napoje energetyzujące 60% więcej pieniędzy niż w roku poprzednim (1, 3).
Wejście na rynek energy drinks otworzyło kartę tzw. dopalaczy, chociaż obecnie terminologią tą określa się zupełnie inny rodzaj produktów, o większym zagrożeniu zdrowotnym. W regulacjach prawnych Wspólnoty Europejskiej nie ma definicji energy drink ani żadnych wymagań dotyczących ich składu, czy oznakowania. Powoduje to brak jednolitego podejścia do tych produktów w poszczególnych krajach (4). W niektórych państwach napoje te kwalifikowane są jako suplementy diety, w innych jako zwykła żywność (1, 5). We Francji aż do 15 czerwca 2008 r. obowiązywał zakaz sprzedaży energy drinks, a w Danii utrzymał się do roku 2009 (4, 6). W Norwegii natomiast mogą być one sprzedawane tylko w punktach farmaceutycznych (1, 7).
W okresie ich wchodzenia na rynek polski napoje te uzyskały terminologię „energetyzujące”, a nie „energetyczne”, z uwagi na ich rolę w organizmie i wartość energetyczną (kaloryczną). Głównym zadaniem tych napojów jest pobudzenie psychofizycznej wydolności organizmu, a nie dostarczenie kalorii. Ich wartość energetyczna, wynosząca ok. 45 kcal/100 ml i zawartość cukrów prostych (ok. 10 g) nie różni się od wielu innych napojów gazowanych, jak Coca cola, Pepsi, które nie są uznawane za energetyczne (8). Ponadto w świetle regulacji prawnych (rozporządzenie Nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. o oświadczeniach żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności) określenie „produkt energetyczny” ma charakter oświadczenia żywieniowego, sugerującego szczególne właściwości produktu, ze względu na dostarczenie zwiększonej ilości energii, co nie ma potwierdzenia w przypadku tych napojów (9).

SKŁAD NAPOJÓW ENERGETYZUJĄCYCH
Większość napojów energetyzujących ma bardzo podobny skład surowcowy i zawiera głównie cukry proste, kofeinę, taurynę, inozytol, witaminy z grupy B, a niektóre ponadto glukuronolakton i ekstrakty roślinne. Zawartość składników odpowiedzialnych za działanie tych produktów jest jednak zróżnicowana. W odniesieniu do kofeiny zdecydowana większość tych napojów w Polsce zawiera 80 mg kofeiny/porcję, a dominującym opakowaniem jest puszka wielkości 250 ml. Jednakże pojedyncze marki mają większą zawartość kofeiny, jak również niektóre asortymenty pakowane są w butelki o dużej pojemności.
Na rynku amerykańskim Administracja ds. Żywności i Leków (FDA) ustaliła, co prawda, limit zawartości kofeiny w napojach bezalkoholowych gazowanych na maksymalnym poziomie 0,02% (20 mg/100 ml), ale wymagania te nie dotyczą napojów energetyzujących, a jedynie napojów typu cola (1, 10). W praktyce opakowanie jednostkowe energy drink zawiera tam od 50 do 505 mg kofeiny, przy czym wielkość opakowania znacznie się różni i wynosi 8 do 24 uncji (237-710 ml) (1). Zwartość kofeiny w wybranych napojach przedstawia tabela I.
W europejskim prawie żywnościowym jedyny warunek dotyczy oznakowania kofeiny na etykiecie. Napoje, w których zawartość kofeiny przekracza 150 mg/l muszą zawierać ostrzeżenie „wysoka zawartość kofeiny” wraz z podaniem jej ilości, wyrażonej w mg/100 ml. Jednocześnie należy podkreślić, że niektóre napoje zawierają dodatek bogatej w kofeinę guarany, która nie jednokrotnie nie jest uwzględniona w całkowitej ilości kofeiny deklarowanej na etykiecie (6, 11). Kontrowersyjne jest natomiast podejście do znakowania energy drinks w Stanach Zjednoczonych. FDA wprowadziła bowiem szereg obowiązkowych informacji w oznakowaniu preparatów z kofeiną dostępnych bez recepty, jak np. produkt nie jest przeznaczony dla dzieci poniżej 12. roku życia, duże spożycie kofeiny może powodować rozdrażnienie, bezsenność, szybkie bicie serca. Informacje te muszą się znaleźć na opakowaniu preparatów już przy zawartości 100 mg kofeiny/tabletkę, natomiast żadne ostrzeżenie nie jest wymagane w przypadku energy drinks, nawet przy zawartości 500 mg kofeiny (1).
W ostatnim okresie pojawił się na rynku nowy rodzaj napojów energetyzujących tzw. energy shots, w małych opakowaniach jednostkowych (25-75 ml) o dużej koncentracji kofeiny (50-350 mg ) i tauryny (200-1000 mg) (1, 12) (tab. I).
Większość z nich kwalifikowana jest przez producentów jako suplementy diety. W związku z tym zawierają one na etykiecie wymaganą prawem informację o maksymalnym dziennym spożyciu, które na ogół wynosi jedno opakowanie dziennie. Zdaniem Federalnego Instytutu Oceny Ryzyka w Niemczech (BfR) zachodzi jednak obawa, że napoje te mogą nie być spożywane zgodnie z zaleceniami producenta, a tak jak dotychczas typowe energy drinks. Grozi to spożywaniem wysokiej dawki kofeiny i dlatego, w świetle stanowiska tego Instytutu „energy shots” nie powinny być dopuszczone do sprzedaży (12).

SPOŻYCIE
Rosnąca podaż i intensywna reklama prowadzi do wzrostu spożycia, szczególnie wśród ludzi młodych. Napoje te, nazywane w języku młodzieżowym „napojami wysokooktanowymi” stały się nową metodą na szybkie podniesienie sprawności organizmu (5). Dane literaturowe podają różną wielkość spożycia. Według niektórych badań w USA 28-31% nastolatków w wieku 12-17 lat i 34% osób w wieku 18-24 lata deklaruje regularne spożywanie tych napojów (13, 14). W świetle badań Banda i wsp. 46% studentów pija te napoje, ale większość rzadziej niż raz w tygodniu, natomiast według Arria i wsp. 10% studentów pije je często, a 46-51% rzadko (15, 16). Powody, dla których studenci sięgają po energy drinks, są następujące: uzyskanie dodatkowej energii (54%), obniżenie senności (20%), możliwość łączenia ich z alkoholem (19%) oraz w małym stopniu (5%) usprawnienie wydolności fizycznej. Ponadto, jako jeden z powodów studenci wymieniają leczenie kaca (5, 15).
Kampanie reklamowe przedstawiają niektóre marki energy drinks jako „legalną alternatywę” wobec narkotyków. Niektóre z nich pakowane są w fiolki mające je upodabniać do narkotyków, jeszcze inne, jak „Cocaine” mają je kojarzyć z narkotykami, poprzez nazwy handlowe (1). W tym kontekście powodem do obaw są badania wykazujące, że spożywanie energy drinks może zwiększać ryzyko sięgnięcia po nielegalne substancje stymulujące, jak narkotyki, środki odurzające czy leki używane bez wskazań medycznych (17).

ODDZIAŁYWANIE NA ORGANIZM
Producenci przypisują napojom energetyzującym działanie zwiększające wydolność organizmu, koncentrację, zmniejszające zmęczenie oraz przezwyciężające stres. W obecnym systemie prawnym, dotyczącym żywności informacje te stały się oświadczeniami podlegającymi procedurze opiniodawczej Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Oświadczenia pozytywnie zaopiniowane przez EFSA trafią na listę oświadczeń dozwolonych, a oświadczenia, nie mające wystarczającego pokrycia w badaniach naukowych nie będą mogły być stosowane. Uregulowanie oświadczeń znajdujących się na opakowaniach żywności ma mieć miejsce w najbliższym czasie (18). Z przeglądu literatury wynika, że badania dotyczące wpływu energy drinks na organizm nie są jednoznaczne. Część badań wskazuje, że ich spożywanie powoduje umiarkowany wzrost wytrzymałości fizycznej i psychomotorycznej, usprawnia koncentrację oraz poprawia samopoczucie (17, 19, 20). W badaniach Smit i wsp. w okresie 100 minut po podaniu 150-250 ml enegry drink odnotowano zwiększenie witalności, poczucie przypływu energii, a w badaniach Reyner i wsp. w przeciągu 90. minut po wypiciu puszki energy drink obserwowano mniejszą senność (21, 22). Zmniejszenie senności podczas długotrwałej jazdy samochodem i poprawę jej precyzji wykazały również badania prowadzone wśród kierowców (22, 23). Część badań nie potwierdza jednak korzystnego wpływu tych napojów na wydolność fizyczną, psychiczną, sprawność lub czas reakcji (17, 24). Jednocześnie należy zaznaczyć, że zarówno badania potwierdzające korzyści, jak i nie wykazujące żadnego efektu były prowadzone z udziałem bardzo niewielkiej grupy uczestników (10-36 osób), co ogranicza uogólnianie wniosków.

NAPOJE ENERGETYZUJĄCE W DIECIE DZIECI
Grupą o zwiększonym ryzyku niekorzystnych skutków wynikających z konsumpcji tych napojów są dzieci. Ich mała masa ciała powoduje, że składniki napojów osiągają wyższe stężenie w organizmie, co może powodować efekty toksyczne (25). Kofeina - podstawowy składnik energy drinks nie należy do składników odżywczych, jakie zalecane są w diecie dzieci i młodzieży, lecz jest substancją o działaniu psychoaktywnym. Obecna jest także w wielu tradycyjnych produktach chętnie spożywanych przez dzieci, jak czekolada, kakao, gumy do żucia, napoje typu cola. Wpływ spożycia kofeiny na rozwój i zdrowie dzieci nie jest dobrze poznany, a większość badań naukowych nad jej wpływem na zdrowie dotyczy osób dorosłych (26). W literaturze podkreśla się, że z uwagi na szybki wzrost i rozwój układu nerwowego efekty spożycia kofeiny u dzieci mogą być inne niż u dorosłych (27, 28). Piśmiennictwo wskazuje na potrzebę kontroli jej spożycia przez dzieci, ale tylko Kanada opracowała zalecenia odnośnie do maksymalnego dziennego spożycia kofeiny w tej grupie populacyjnej. W świetle tych rekomendacji dzienne spożycie kofeiny przez dzieci do 12. roku życia nie powinno przekraczać 2,5 mg/kg m.c. (85 mg dla dziecka 10-12 lat) (11).
Dane o spożyciu kofeiny przez dzieci pochodzą w większości z lat 90. ubiegłego stulecia, kiedy rynek produktów z kofeiną był zdecydowanie mniejszy. W USA spożycie to oszacowano na poziomie 1 mg/kg masy ciała/dobę, a Wielkiej Brytanii i Danii odpowiednio poniżej 3 mg i 2,5 mg/kg masy ciała/24 h (27). Obecnie na rynku amerykańskim poza tradycyjnymi produktami z kofeiną znajdują się nowe asortymenty z recepturowym dodatkiem kofeiny, adresowane głównie do dzieci i młodzieży, jak chipsy, batony czekoladowe, płatki owsiane, a nawet woda (28). Wobec obowiązujących dzisiaj zasad wolnego rynku nie można wykluczyć z czasem wejścia tych produktów na rynek polski. Bardziej rygorystyczne podejście ma Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności w Finlandii, który wymaga, aby napoje i wyroby cukiernicze z dodatkiem kofeiny obowiązkowo zawierały informację, że nie są zalecane dla dzieci (29).
Wzrost spożycia kofeiny przez dzieci może powodować zmiany nastroju, rozdrażnienie, niepokój, a spożycie dużych ilości (5 mg/kg masy ciała/24 h) skutkuje wzrostem ciśnienia krwi (29, 30). W oddziałach toksykologii rejestrowano przypadki dzieci poniżej 2. roku życia z poważnymi skutkami zdrowotnymi z powodu picia kawy (29). Kofeina negatywnie wpływa na zasoby wapnia w organizmie, co może być szczególnie niekorzystne w okresie budowania masy kostnej. Od wielu lat spożycie wapnia przez dzieci i młodzież jest zbyt małe, dlatego wzrost spożycia kofeiny może dodatkowo zakłócać osiągnięcie optymalnej gęstości kości (1, 29, 31). Kolejnym negatywnym skutkiem spożywania dużych ilości kofeiny jest jej wpływ zakłócający długość i jakość snu. W literaturze podkreśla się, że dzieci i młodzież zgłaszające się do poradni opieki zdrowotnej z problemami zaburzeń snu należy rutynowo pytać o spożycie napojów z kofeiną (28, 32). Z szacunkowych kalkulacji Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności w Nowej Zelandii wynika, że zwiększenie zwyczajowego spożycia kofeiny o jedno opakowanie jednostkowe energy drink powoduje przekroczenie bezpiecznego poziomu spożycia kofeiny u 70% dzieci w wieku 5-12 lat i 40% młodzieży w wieku 13-19 lat (29). W świetle stanowiska Belgijskiej Rady ds. Zdrowia dzieci do 16. roku życia nie powinny spożywać napojów energetyzujących (4).
Niestety marketing i reklama energy drink w krajach zachodnich są kierowane nawet do 4-letnich dzieci. Niektórzy producenci robią to wprost, zamieszczając kontrowersyjne oświadczenia, jak np. „napoje te są rekomendowane przez wielu profesjonalistów ochrony zdrowia jako dużo lepszy poczęstunek dla większości dzieci niż napoje gazowane lub soki” lub poprzez odpowiedni dobór opakowania jednoznacznie sugerują jego przeznaczenie dla najmłodszych np. „taki rozmiar puszki jest bardzo wygodny do trzymania, szczególnie dla dzieci” (28).
Napoje energetyzujące nie powinny być też spożywane przez kobiety w ciąży i karmiące piersią oraz osoby nadwrażliwe na kofeinę (4). Zgodnie z systemem prawnym, jaki obowiązywał w Polsce przed wejściem do Unii Europejskiej na etykiecie tych produktów istniał obowiązek zamieszczania wymienionych ostrzeżeń. Obecnie w oznakowaniu wiodących marek napojów energetyzujących ww. informacje zostały usunięte. Wobec braku w przepisach unijnych szczegółowych wymagań regulujących produkcję i obrót energy drinks wprowadzenie obowiązku zamieszczania dodatkowych informacji ponad te, które są wymagane dla ogólnej żywności nie jest łatwe. Nie mniej zgodnie z przepisami stosowanie oświadczeń zdrowotnych na żywności, co ma miejsce w przypadku energy drinks, może być stosowane, pod warunkiem umieszczenia „w stosownych przypadkach” informacji, kto powinien unikać danego rodzaju żywności. Zapis „w stosownych przypadkach” pozostawia możliwość interpretacji, ale wydaje się, że może on mieć zastosowanie w przypadku energy drinks (9). Obecnie w niektórych krajach obowiązek ostrzeżeń na etykiecie wprowadzono na podstawie wytycznych wewnętrznych. W Belgii i Szwajcarii na opakowaniu tych napojów musi znajdować się informacja, że nie są zalecane dla dzieci, kobiet ciężarnych, osób nadwrażliwych na kofeinę i diabetyków, w Kanadzie natomiast obowiązuje wymóg informacji, że energy drinks nie powinny być mieszane z alkoholem oraz, że maksymalne dzienne spożycie nie powinno przekroczyć dwóch puszek o pojemności 8,3 uncji (245 ml) (1, 4).

BEZPIECZEŃSTWO ZDROWOTNE
Długoterminowe skutki przewlekłego lub nadmiernego spożywania napojów energetyzujacych nie są poznane (5). Obawy podyktowane są głównie dużym spożyciem kofeiny, tauryny i glukuronolaktonu (1, 5). Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego kofeina zaliczana jest do substancji psychoaktywnych, a w świetle Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń Stanu Zdrowia WHO (ICD-10) objawy wywołane spożyciem nadmiernej ilości kofeiny uwzględnione są w dziale zaburzeń umysłowych i zaburzeń zachowania, powodowanych przez substancje stymulujące (1). Spożycie kofeiny przez zdrowe osoby dorosłe nie powinno przekraczać 400 mg dziennie, ale należy pamiętać, że dotyczy to wszystkich źródeł kofeiny w diecie. W odniesieniu do puli kofeiny pochodzącej z energy drink należy brać pod uwagę zróżnicowaną jej zawartość w poszczególnych asortymentach tych napojów (27, 29). W przypadku tauryny i glukuronolaktonu w świetle ostatniego stanowiska EFSA ilości tych składników wynikające ze spożycia 0,5-1,4 puszki napoju dziennie przez osoby dorosłe nie stanowią ryzyka dla zdrowia, pomimo, że ich spożycie z napojami znacznie przekracza pobranie z pozostałej diety. Stanowisko to dotyczy jednak tylko tauryny i glukuronolaktonu i nie jest równoznaczne z bezpieczeństwem spożycia takich ilości energy drinks (4).
Bardziej ostrożne w tym zakresie jest podejście Francuskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa Sanitarnego Żywności (AFSSA), zdaniem której nie ma wystarczającej gwarancji dotyczącej bezpieczeństwa spożywania dużych ilości tauryny i glukuronolaktonu (4). Według publikowanych danych 19-29% młodych ludzi po spożyciu energy drink odczuwa niekorzystne objawy, głównie kołatanie serca, ból głowy, poczucie silnego rozbicia (1, 15). Wśród negatywnych działań wymienia się także podenerwowanie, silny stres, trudności ze skupieniem, zakłócanie spokoju (5, 33). W niektórych badaniach picie tych napojów w dawce 250 ml zwiększało agregację płytek krwi i pogarszało funkcję śródbłonka naczyń krwionośnych u osób zdrowych, co może zwiększać ryzyko zawału serca lub nagłej śmierci (34). Spożywanie 500 ml tych napojów dziennie przyspieszało pracę serca (o 5-7 uderzeń na minutę) i zwiększało ciśnienie skurczowe o 10 mmHg (35). Osoby z problemami kardiologicznymi należą do grupy zwiększonego ryzyka niekorzystnych skutków konsumpcji energy drinks (11). Według Rococo i wsp. nadmierne spożycie tych napojów zwiększa ryzyko arytmii serca, w tym także u dzieci (36). Amerykańskie Centrum Kontroli Zatruć notowało przypadki zgłoszeń bardzo młodych ludzi, z powodu negatywnych objawów po spożyciu energy drinks, jak wymioty, wysokie ciśnienie, zawroty głowy, drżenie mięśni, tachykardia. Okresowo powodowało to w niektórych Stanach terytorialny zakaz sprzedaży energy drink małoletnim (1). Podobne przypadki rejestrowało również Centrum Zatruć i Toksykologii we Francji i Nowej Zelandii odnotowując nadmierne pobudzenie, przyspieszoną pracę serca, problemy żołądkowe (4). Ryzykowne jest picie energy drinks przez osoby z chorobami psychicznymi, co może pogarszać ich stan umysłowy i powodować konieczność hospitalizacji. Literatura opisuje przypadki osób pijących 5-14 puszek tych napojów dziennie, które trafiły do szpitala w stanie silnej agresji lub też z przyczyn sercowych (11, 29, 37). Podejście do energy drinks osób z problemami psychicznymi powinno być tym bardziej ostrożne, gdyż niejednokrotnie stosują oni na własną rękę wiele innych substancji psychoaktywnych, co może powodować nieprzewidywalne reakcje organizmu. W grupie ryzyka są także chorzy na epilepsję, ponieważ duże ilości kofeiny obniżają próg wystąpienia ataku. Notowano także przypadki wystąpienia po raz pierwszy silnych drgawek po wcześniejszym spożyciu dużej ilości napojów energetyzujących na pusty żołądek. Przypuszcza się, że może mieć to związek z bardzo szybką absorpcją ich składników i docieraniem do centralnego układu nerwowego, ale na tym etapie wiedzy nie można potwierdzić bezpośredniego związku przyczynowo-skutkowego (37, 38). Niebezpieczne jest spożywanie napojów energetyzujących i zażywanie aspiryny, bądź innych leków, które według opinii młodych osób łagodzą stany napięcia i osłabiają stres przed egzaminem, gdyż może to wywołać groźne skutki, w tym drgawki (39).
Piśmiennictwo dotyczące zdrowotnych konsekwencji podaje też znacznie groźniejsze skutki, jak zatrzymanie akcji serca (u mężczyzny, biorącego udział w zawodach sportowych, który na 5 godzin przed zawodami wypił 8 puszek napoju), a nawet zgony, które mogły być związane ze spożywaniem energy drink w połączeniu z alkoholem, bądź po wysiłku fizycznym (1, 7). Jednakże brak jest dowodów potwierdzających takie przypuszczenia.

NAPOJE ENERGETYZUJĄCE A ALKOHOL
Zwyczaj mieszania napojów energetyzujących z alkoholem jest coraz bardziej powszechny. Według różnych danych dotyczy to 24-85% studentów (1, 17). Na rynku amerykańskim od lat dopuszcza się produkcję i sprzedaż energy drinks zawierających jednocześnie alkohol, których cena jest niejednokrotnie niższa niż asortymentów bezalkoholowych. Ma to prawdopodobnie zachęcić do jednoczesnego picia obu tych napojów (1, 14). Takie praktyki na coraz szerszą skalę spowodowały ostatnio bardziej rygorystyczne podejście w USA, czego skutkiem było wprowadzenie w 11. Stanach zakazu produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych z kofeiną (1). Niestety produkty takie pojawiły się również na rynku europejskim, a ostatnio także w Polsce.
Odrębnym problemem jest samodzielne mieszanie energy drinks z alkoholem. Głównym skutkiem łącznego picia tych napojów jest zmniejszenie odczucia typowych objawów po spożyciu alkoholu, co w konsekwencji może potęgować szkody popełnione w stanie nietrzeźwym. Ryzykowne zachowania po spożyciu energy drinks z alkoholem wynikają z odczuwania „pozornej trzeźwości”, powodowanej prawdopodobnie witalizującym działaniem kofeiny. Skutkuje to takimi posunięciami, jak prowadzenie pojazdów, akceptacja jazdy z pijanym kierowcą, przemoc, niekontrolowane zachowania seksualne (1, 13, 14, 25, 28). Osoby pijące enegry drinks z alkoholem częściej wymagają pomocy medycznej (14). Ponadto wiele badań potwierdza, że wśród osób mieszających napoje energetyzujące z alkoholem spożycie alkoholu jest większe i łatwiej może prowadzić do uzależnienia (1, 13, 14, 16, 25, 28). Omawiany problem wydaje się istotny także w odniesieniu do dzieci i niepełnoletnich, którzy w świetle statystyk coraz powszechniej sięgają po napoje alkoholowe (40). Przypadki poważnych skutków zdrowotnych wynikające z łączenia energy drinks z alkoholem są m.in. powodem obaw Francuskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa Sanitarnego Żywności, a także Urzędu Żywności w Szwecji, który rekomenduje, aby nie mieszać energy drink z alkoholem (4, 7). Takie same zalecenia istnieją w Kanadzie (1). W Polsce do 2002 r. istniał obowiązek zamieszczania informacji „nie należy łączyć napojów energetyzujących z alkoholem” na opakowaniach tych produktów. Dzisiaj dobrowolnie ostrzeżenia takie podają tylko niektórzy producenci, ale w praktyce nie są one przestrzegane w klubach młodzieżowych.

PIŚMIENNICTWO
1. R eissing C.J., Strain E.C., Griffiths R.R.: Caffeinated energy drinks - a growing problem. Drug and Alcohol Dependence, 2009, 99, 1-10.
2. W ierzejska R., Kundzicz M., Orłowska K.: Napoje energetyzujące – ich skład i przeznaczenie. Przem. Spoż., 2002, 56, 10, 42-45.
3. Hoffmann M., Świderski F.: Napoje energetyzujące i ich składniki funkcjonalne. Przem. Spoż., 2008, 62, 9, 8. 4. Publication of the Superior Heath Council No. 8622 “Energy drinks”, 2009: www.health.fgov.be/CSS_HGR
5. Pennington N., Johnson M., Delaney E., Blankenship M.: Energy drinks: A new health hazard for adolescents. J. Sch. Nurs., 2010, 26, 5, 352-359.
6. M acDonald N.: “Caffeinating” children and youth. Can. Med. Assoc. J., 2010, 182, 15, 1597.
7. Kapner D.: Ephedra and energy drinks on college campuses. www.higheredcenter.org
8. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności, PZWL, W-wa, 2005. 9. R ozporządzenie Nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności (Dz. U. L 404 z 30 grudnia 2006 r.).
10. Frary C.D., Johnson R.K., Wang M.Q.: Food sources and intakes of caffeine in the diets of persons in the United States. J Am Diet Assoc, 2005, 105, 110-113.
11. Babu K.M., Church R.J., Lewander W.: Energy drinks: The new eye-opener for adolescents. Clin. Ped. Emerg. Med., 2008, 9, 35-42.
12. Health risks of excessive energy shot intake. Federal Institute for Risk Assessment. BfR Opinion, No 001/2010.
13. W eldy D.: Risks of alcoholic energy drinks for youth. J. Am. Board Fam. Med., 2010, 23, 555-558.
14. O ´Brien M.C., McCoy T.P., Rhodes S.C., Wagoner A., Wolfson M.: Caffeinated coctails: energy drink consumption, highrisk drinking, and alcohol-related consequences among college students. Academ. Emergen. Med., 2008, 15, 453- 460.
15. Banda A., Syler M.G., Hoover W.: College students´ knowledge, attitudes and behaviors related to energy drinks. J. Am. Diet. Assoc., 2010, 110, 9, 108.
16. A rria A.M., Caldeira K.M., Kasperski S.J., Vincent K.B., Griffiths R.R., O´Grady K.E.: Energy drink consumption and increased risk for alkohol dependence. Alkohol Clin. Exp. Res., 2010, 12.
17. M iller K.E.: Energy drinks, race, and problem behaviors among college students. J. Adolesc. Health, 2008, 43, 490- 497.
18. W rześniewska-Wal I.: Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne. Aktualny stan prawny. Przem. Spoż., 2011, 65, 1, 22-23.
19. A lford C., Cox H., Wescott R.: The effects of Red Bull energy drink on human performance and mood. Amino Acid, 2001, 21, 139-150.
20. Seidl R., Peyrl A., Nicham R., Hauser E.: A taurine and caffeine-containing drink stimulates cognitive performance and well-being. Amino Acid, 2000, 19, 635-642.
21. Smit H.J., Rogers P.J.: Effects of energy drinks on mood and mental performance; critical methodology. Food Quality and Preference, 2002, 13, 317-326.
22. R eyner L.A., Horne J.A.: Efficacy of a functional energy drink in counteracting driver sleepiness. Phys. and Behav., 2002, 75, 331-335.
23. M ets M. Ketzer S., Blom C., Gerven M., Willingenburg G. Olivier B., Ferster J.: Positive effects o fan energy drink on driving performance during prolonged driving. Europ. Neuropsychopharmacol., 2010, 3, 331.
24. O ´Neil B.D., O´Neil C., Anderson S., Robinson D., Medado P., Clark C., O´Neil L., O´Neil B.: A randomized controlled trial of the effect of energy drinks on exercise performance, dexterity, reaction time and vital signs before and after exercise. Ann. Emerg. Med., 2009, 54, 3, 116.
25. Bigard A.X.: Risks of energy drinks in youths. Arch. Pediatr., 2010, 17, 11, 1625-1631.
26. Bernstein G.A., Carroll M.E., Thuras P.D., Cosgrove K.P., Roth M.E.: Caffeine dependence in teenagers. Drug and Alcohol. Depend., 2002, 66, 1-6.
27. N awrot P., Jordan S., Eastwood J., Rotstein J., Hugenholtz A., Feeley M.: Effects of caffeine on human health. Food additives and contaminants, 2003, 20, 1, 1-30.
28. Temple J.L.: Caffeine use in children: what we know, what we have left to learn and why we should worry. Neuroscience and Behavioral Reviews, 2009, 33, 793-806.
29. Thomson B., Schiess S.: Risk profile: caffeine in energy drinks and energy shots. New Zealand Food Safety Authority under project CFS/09.04, 2010, www.esr.cri.nz.
30. Glade M.J.: Caffeine – not just a stimulant. Nutrition, 2010, 26, 932-938.
31. Chwojnowska Z., Charzewska J.: Osteoporoza – aktualne wyzwanie. Żyw. Człow. Metabol. 2008, 35, 2, 151-184.
32. R oehrs T., Roth T.: Caffeine: Sleep and daytime sleepiness. Sleep Medicine Reviews, 2008, 12, 153-162.
33. Tavli T., Mergen H., Madak N., Acar M., Sozcuer H..Tavli V.: Tokotsubo syndrome due to energy drink: a case report. Inter. J. Cardiol., 2010, 140, 1, 59.
34. W illoughby S., Sciscio P., Prabhu A., Thomson R., Schultz C., Sanders P., Worthley M.: Energy drink effects platelet aggregation and endothelial function; a possible link to increased cardiovascular risk. Heart, Lung and Circulation, 2009, 18, 265.
35. Steinke L., Lanfear D., Dhanapal V., Kalus J.: Effect of energy drink consumption on hemodynamic and electrocardiographic parameters in healthy young adults. Ann. Pharmacother, 2009, 43, 4, 596-602.
36. R occo J., During A., Morelli P., Heydel M., Biancaniello T.: Atrial fibrillation in healthy adolescents after highly caffeinated beverage consumption: two case reports. J. Med. Case Rep., 2011, 5, 18.
37. Chelben J., Picccone-Sapir A., Ianco I., Shoenfeld N., Kotler M., Strous R.: Effects of amino acid energy drinks leading to hospitalization in individuals with mental illness. Gen. Hosp. Psych., 2008, 30, 187-189.
38. I yadurai S.J., Chung S.S.: New-onset seizures in adults; possible association with consumption of popular energy drinks. Epilepsy and Behavior, 2007, 10, 504- 508.
39. Knig L. Nutt D.: Seizures in a night club. The Lancet, 2007, 370, 7.
40. W oźny E.: Alkohol. Zagrożenia spowodowane nadużywaniem alkoholu. Żyw. Człow. Metabol., 2010, 37, 2, 115-128.

Adres do korespondencji:
Regina Wierzejska
Instytut Żywności i Żywienia
ul. Powsińska 61/63, 02-903 Warszawa
tel. (22) 55-09-747