Czy istnieje zwišzek między stężeniem czynników immunomodulujšcych w ludzkim mleku dojrzałym i wystšpieniem alergii pokarmowej u dzieci karmionych piersiš?*

Can the concentration of immunomodulating factors in mature breastmilk be associated with food allergy in breastfed children?

Anna Hogendorf1,2, Anna Stańczyk-Przyłuska2,3, Katarzyna Siniewicz-Luzeńczyk2,3, Magdalena Wiszniewska2,3, Jerzy Arendarczyk2,3, Małgorzata Banasik4, Wojciech Fendler1, Marek Kowalski5, Krzysztof Zeman2,3
1Klinika Pediatrii, Onkologii, Hematologii i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik: prof. dr hab. n. med. W. Młynarski
2Klinika Pediatrii, Kardiologii Prewencyjnej i Immunologii z Pododdziałem Nefrologii
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik: prof. dr hab. n. med. K. Zeman
3Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki
4APC Analizy Medyczne
Kierownik: dr hab. M. Banasik
5Klinika Immunologii, Reumatologii i Alergii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Kowalski


* Praca finansowana w ramach grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego N N 407173234 oraz w ramach zintegrowanego projektu badawczego z funduszy Unii Europejskiej „EuroPrevall- The Prevalence, Costs and Basis of Food Allergy Across Europe”.


Streszczenie
Celem pracy było okreœlenie stężenia transformujšcego czynnika wzrostu-1 (TGF-1), interleukiny (IL-10), czynnika martwicy nowotworow-α; (TNF-α) w dojrzałym mleku ludzkim, a także zbadanie, czy istniejš rożnice między stężeniem wyżej wymienionych cytokin w mleku matek dzieci, u ktorych w cišgu pierwszych 24 miesięcy życia zdiagnozowano alergię pokarmowš a stężeniem tych czynnikow w mleku matek dzieci bez alergii. Materiały i metody: Badaniem objęte zostały 84 karmišce piersiš matki oraz ich dzieci urodzone w latach 2005-2007, wchodzšce w skład polskiej kohorty badania "EuroPrevall". Obserwacja badanej grupy dzieci obejmowała pierwsze 24 miesišce życia dziecka. Stężenie badanych cytokin w mleku oznaczano iloœciowš metodš immunoenzymatycznš ELISA. Wyniki: U 10 spoœrod 84 dzieci (11,9%) stwierdzono dodatnie punktowe testy skorne (SPT) i/lub sIgE przeciwko alergenom pokarmowym. U 7 spoœrod 84 dzieci (8,4%) rozpoznano alergię pokarmowš na podstawie dodatniego wyniku podwojnie œlepej proby prowokacyjnej kontrolowanej placebo (DBPCFC) z pokarmem. Mediana stężenia TGF-β1 wynosiła 21,94 pg/ml (zakres 10,47-83,19 pg/ml), TNF-α; 1,46 pg/ ml (0,35-16,50 pg/ml),a IL-10 1,83 pg/ml (0,58-31,04 pg/ml). Stężenia IL-10 i TGF-β1 wykazywały pomiędzy sobš dodatniš wspołzależnoœć. Stężenia wszystkich analizowanych cytokin w mleku matek dzieci, u ktorych występowały objawy alergii, dodatni wynik punktowych testow skornych i/lub sIgE, względnie dodatni wynik podwojnie œlepej kontrolowanej placebo proby prowokacyjnej z alergenami pokarmowymi, nie rożniły się od stężeń uzyskanych w grupie porownawczej. Zaobserwowano dodatniš korelację między wiekiem dziecka w chwili pobrania probek mleka a stężeniem TNF-α. Wnioski: Mleko matek dzieci, u ktorych w cišgu pierwszych 24 miesięcy życia stwierdzono alergię pokarmowš nie rożniło się pod kštem zawartoœci badanych cytokin od mleka matek dzieci z grupy kontrolnej.

Słowa kluczowe: karmienie piersiš, cytokiny, atopia, alergia


Abstract
Objectives: The aim of the study was to determine the concentration of such immunomodulating factors as transforming growth factor beta1 (TGF-α1), interleukin 10 (IL-10), tumor necrosis factor alpha (TNF-α) in mature human milk and to relate the levels of the above mentioned cytokines in mature breast milk to the occurence of food allergy in children during the first 24 months of life. Materials and methods: Data on breastfeeding, symptoms of food allergy in children and breast milk samples were collected prospectively from birth to 24 months of age from 84 mothers participating in the Polish birth cohort of “EuroPrevall” study, in the years 2005-2007. Cytokine levels were measured in the whey with commercial enzyme-linked immunosorbent assays (ELISA) kits. Results: Ten out of the eighty four (11.9%) participating children had positive SPT and/or sIgE to food antigens. In 7 out of 84 (8.4%) children DBPCFC confirmed the diagnosis of food allergy. The median concentration of TGF-β1 was 21.94 pg/ml (range 10.47-83.19), TNF-α 1.46 pg/ml (range 0.35-16.50), IL- 101.83 pg/ml (range 0.58-31.04). There was a positive correlation between the concentration of IL-10 and TGF-β1. The level of TNF-α correlated positively with the duration of lactation (p=0.04). There was no significant difference between the concentration of IL-10, TGF-β1, TNF-α, in the mature breast milk of mothers of children with symptoms of allergy and positive SPT and/or sIgE, mothers of children with positive DBPCFC and in the milk of mothers of control children. Conclusions: There was no significant difference between the concentration of IL-10, TGF-β1, TNF-α, in the mature breast milk of mothers of children with food allergy and in the breast milk of mothers of control children.



Key words: breastfeeding, milk, cytokines, atopy, allergy

WSTĘP
Mleko ludzkie stanowi niezastšpione Ÿrodło czynnikow immunologicznych o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwzapalnym i immunomodulujšcym, ktore majš bezpoœredni wpływ na dojrzewanie układu odpornoœciowego dziecka (1). Istnieje hipoteza, że niedobor lub nadmiar pewnych czynnikow immunologicznych w mleku matki, takich jak: transformujšcy czynnik wzrostu -1 (TGF-1), interleukina (IL-10), czy czynnik martwicy nowotworow-α (TNF-α), ktore biorš udział w rozwoju tolerancji immunologicznej, prowadzi do rozwoju atopowego fenotypu, ktorego pierwszš manifestacjš jest z reguły alergia pokarmowa (2). TGF-β jest polipeptydowym wielofunkcyjnym czynnikiem wzrostu i rożnicowania się komorek nabłonka jelitowego, a także wielu składowych układu immunologicznego oraz innych narzšdow (3). Dostarczany z mlekiem matki, wspolnie z IL-10, odgrywa głownš rolę w wytwarzaniu przeciwciał IgA przeciwko antygenom pokarmowym w okresie, gdy synteza czynnikow immunologicznych w niedojrzałych jelitach dziecka jest minimalna (4).
Interleukina 10 jest białkiem znanym z działania immunoregulujšcego, przeciwzapalnego i przeciwalergicznego.
Podobnie jak TGF-β wydzielana jest głownie przez limfocyty regulatorowe (5). Czynnik martwicy nowotworu α (TNF-α) wpływa na dojrzewanie kępek Peyera i krezkowych węzłow chłonnych. Brak jelitowej syntezy TNF α u myszy knock-out skutkuje zaburzeniem procesu tolerancji pokarmowej (6). Z drugiej strony limfokina ta może ułatwiać penetrację antygenow przez błonę œluzowš jelita (7) oraz zakłocać działanie komorek prezentujšcych antygen (8).

CEL PRACY
Celem pracy było okreœlenie stężenia TGF-1, IL-10, TNF-α w dojrzałym mleku ludzkim oraz zbadanie, czy istniejš rożnice między stężeniem tych cytokin w mleku dojrzałym matek dzieci, u ktorych w cišgu pierwszych 24 miesięcy życia zdiagnozowano alergię a stężeniem tych czynnikow w mleku matek dzieci bez alergii.

MATERIAŁY I METODY
Grupę badanych stanowiło 84 dzieci - 42 chłopcow i 42 dziewczynki oraz ich matki losowo wybrane z grupy 1500 noworodkow urodzonych w latach 2005-2007, wchodzšcych w skład polskiej kohorty prospektywnego europejskiego badania EuroPrevall, poœwięconego epidemiologii i patogenezie alergii pokarmowej.
Dwadzieœcioro szeœcioro dzieci (30,95%) urodziło się drogš cięcia cesarskiego. 95,24% dzieci urodzonych było donoszonych, a 4,76% dzieci urodzonych było przedwczeœnie (<37 tygodnia cišży). Œredni czas trwania cišży wynosił 38,4 miesięcy, SD±}1,53, mediana 38 tygodni. Masa urodzeniowa dzieci wynosiła œrednio 3354,6 g, SD ±} 426,6, mediana 3425 g. Œrednia długoœć okresu karmienia piersiš w grupie badanych dzieci wynosiła 15,36 miesięcy, SD±}6,37. Mediana wieku dzieci w momencie pobrania mleka do badań immunologicznych wynosiła 7,33 (IQR 3,6-13,1) miesięcy.
Rekrutacja badanych matek i ich dzieci miała miejsce na oddziale położniczym tuż przed lub po narodzinach dziecka. Kryteriami włšczenia do badania były pisemna zgoda matki, okres cišży 34 tygodnie i powyżej, punktacja w skali APGAR 7 lub powyżej w 5 minucie życia dziecka, zdolnoœć matki do werbalnego, pisemnego i mentalnego zrozumienia intencji i charakteru badania. Badanie zostało przeprowadzone za zgodš Komisji Bioetycznej UM w Łodzi. Z populacji badanej wybrane zostały dzieci, u których na podstawie dodatniego wyniku podwójnie œlepej próby kontrolowanej placebo (DBPCFC) rozpoznano alergię pokarmowš. Wyodrębniono także grupę dzieci z objawami alergii pokarmowej oraz dodatnim wynikiem punktowych testów skórnych (SPT) i/lub swoistymi przeciwciałami klasy E (sIgE) w surowicy skierowanymi przeciwko antygenom pokarmowym (duże prawdopodobieństwo alergii pokarmowej IgE-zależnej). Grupę porównawczš stanowili ich rówieœnicy bez alergii. Obserwacja badanej grupy dzieci obejmowała pierwsze 24 miesišce życia. W tym czasie wielokrotnie przeprowadzano szczegółowe wywiady z matkami oraz wykonywano badania diagnostyczne w kierunku alergii, zgodnie z protokołem badania EuroPrevall (9). W przypadku, gdy według matki, u dziecka wystšpiła niepożšdana reakcja na pokarm i/lub objawy sugerujšce manifestację alergii ze strony skóry, oczu, układu oddechowego, układu pokarmowego, rodzice wraz z dzieckiem zapraszani byli na wizytę diagnostycznš. Rutynowo u każdego diagnozowanego dziecka wykonywano SPT z szeœcioma najczęstszymi alergenami: mleka, białka jaja kurzego, orzeszków ziemnych, soi, pszenicy i żyta używajšc ekstraktów firmy ALK-Abello lub stosujšc metodę „prick-to-prick”. Wynik testu uznawano za dodatni, gdy œrednica bšbla była ≥3 mm lub indeks skórny (iloraz wielkoœci bšbla powstałego w reakcji na dany alergen i bšbla powstałego w teœcie kontrolnym z histaminš) wynosił ≥0,6, a prawdopodobnie dodatni, gdy bšbel wynosił ≥3 mm, a indeks skórny <0,6. Do oceny obecnoœci swoistych IgE w surowicy krwi używano metody radioimmunologicznej – RAST, CAP Pharmacia. Podwójnie œlepa kontrolowana placebo próba prowokacji (DBPCFC) była przeprowadzana na oddziale szpitalnym. Do prób kwalifikowane były dzieci, u których wystšpiły objawy sugerujšce alergię pokarmowš (niezależnie od wieku) i/lub, u których stwierdzono podwyższone stężenie alergenowo-swoistych IgE i/lub dodatnie SPT. Dzieci z atopowym zapaleniem skóry, u których SPT i badania w kierunku sIgE wypadły ujemnie były kwalifikowane jedynie w przypadku, gdy po wprowadzonej na minimum 14 dni diecie eliminacyjnej widoczna była poprawa kliniczna oceniona metodš SCORAD (zmiana wyniku ≥10 punktów). Wynik DBPCFC uznawano za dodatni, gdy obserwowano objawy alergii pokarmowej pod postaciš pokrzywki, obrzęku naczynioruchowego, wstrzšsu anafilaktycznego, wymiotów, biegunki lub powiększenia wyprysku o 10 punktów w skali SCORAD. Ujemny wynik był weryfikowany metodš prowokacji otwartej.
Próbki mleka o objętoœci 6 ml pobierane były od matek, które zaobserwowały u dziecka objawy alergii i zgłosiły się na badania lub w trakcie wizyt okresowych, ustalonych zgodnie z protokołem badania EuroPrevall. Mleko było pobierane za pomocš ręcznego laktatora (ISIS 12080 firmy Avent, Suffolk, UK), bšdŸ odcišgane przez matkę ręcznie i umieszczane w 3 jałowych probowkach typu Sarstedt o pojemnoœci 2 ml. Probki umieszczano poczštkowo w temperaturze -20°C, a następnie przenoszono do zamrażarki utrzymujšcej temperaturę -80°C do momentu poddania ich analizie. Po rozmrożeniu mleko było odwirowywane (680 g przez 10 min w temperaturze 4°C ) w celu oddzielenia warstwy tłuszczu i elementow komorkowych od serwatki. Następnie supernatanty wirowane były ponownie (10 000 g przez 30 min w temperaturze 4°C). Stężenie badanych cytokin w supernatantach oznaczano iloœciowš metodš immunoenzymatycznš ELISA sandwich, zgodnie z instrukcjš producenta. W tym celu wykorzystano zestawy: QuantikineR Human TGF-β1 Immunoassay, firmy R&D Systems Inc., Minneapolis, numer katalogowy DB100B, QuantikineR High Sensitivity Human IL-10 Immunoassay, R&D Systems Inc., Minneapolis, numer katalogowy HS 100B, QuantikineR HR High Sensitivity Human TNF-α/ TNFSF1A, R&D Systems Inc., Minneapolis, numer katalogowy HSTA00D.

ANALIZA STATYSTYCZNA
Zmienne nominalne przedstawiono jako procenty lub frakcje. Zmienne cišgłe przedstawiono jako mediany i rozstępy międzykwartylowe. Do porownań zmiennych cišgłych pomiędzy dwiema grupami zastosowano nieparametryczny test U Manna-Whitneya. W przypadku większej liczby porownywanych grup stosowano nieparametrycznš analizę wariancji Kruskala-Wallisa. Siłę korelacji pomiędzy zmiennymi cišgłymi okreœlano za pomocš testu korelacji rang Spearmana. Za istotne statystycznie uznawano zależnoœci z p<0,05. Do obliczeń wykorzystano pakiet statystyczny STATISTICA 8.0 PL (Statsoft, USA).

WYNIKI
U 10 spoœród 84 (11,9%) dzieci stwierdzono dodatnie SPT i/lub sIgE w kierunku alergenów pokarmowych. Czternaœcioro spoœród 84 dzieci (16,6%) kwalifikowało się do przeprowadzenia próby prowokacyjnej. Rodzice czworga dzieci nie wyrazili zgody na przeprowadzenie próby prowokacyjnej u dziecka. Do prób prowokacyjnych przystšpiło 10 dzieci (11,9%). U 7 spoœród 84 dzieci (8,4%) stwierdzono dodatnie wyniki DBPCFC i na tej podstawie rozpoznano alergię pokarmowš. U jednego dziecka z podejrzeniem uczulenia na alergeny wziewne przeprowadzono punktowe testy skórne z alergenami wziewnymi, których wyniki były ujemne. Spoœród 7 dzieci (5 dziewczynek i 2 chłopców), u których przeprowadzono prowokację, dwoje było uczulonych tylko na mleko krowie, dwoje na jajko kurze, dwoje wykazywało objawy zarówno po spożyciu mleka krowiego jak i jaja kurzego, a u jednego dziecka zaobserwowano alergię na mleko krowie, jajko kurze oraz orzeszki ziemne. W sumie podwojnie œlepa proba kontrolowana placebo z podejrzanym pokarmem ujawniła 5 przypadkow alergii na mleko krowie, 5 przypadkow alergii na jajko kurze, a 1 przypadek alergii na orzeszki ziemne. Spoœrod 7 dzieci z dodatnim wynikiem proby prowokacyjnej 5 było dziećmi matek z alergiš w wywiadzie, co stanowi 71,4%, z czego u dwojga atopia matki była potwierdzona punktowymi testami skornymi. Stężenie poszczegolnych czynnikow było oznaczalne w 98% probek mleka. Wyniki analizy stężenia poszczegolnych cytokin w grupie wszystkich matek (n = 84) przedstawiono w tabeli I. Stężenia TGF-ß1 i IL-10 wykazywały umiarkowanš, dodatniš, istotnš statystycznie korelację (R=0,38; p<0,05). Nie stwierdzono rożnic stężeń poszczegolnych cytokin ani białek w zależnoœci od tego czy u dziecka występowały objawy alergii potwierdzone SPT i/lub sIgE lub uzyskano dodatni wynik DBPCFC. Wartoœci poszczegolnych analizowanych czynnikow przedstawiono w tabeli II. Nie wykazano rożnic w wieku w chwili pobrania mleka pomiędzy grupami dzieci bez objawow alergii, z objawami alergii lub dodatnim wynikiem DBPCFC.
Stwierdzono słabš, granicznie istotnš korelację (R=0,22; p=0,046) pomiędzy wiekiem dziecka w chwili pobrania mleka a stężeniem TNF-α. Stężenia pozostałych parametrow nie wykazywały wspołzależnoœci z wiekiem dziecka w chwili pobrania mleka od jego matki.

DYSKUSJA
Brak efektu ochronnego karmienia piersiš na wystšpienie nadwrażliwoœci na pokarm o udokumentowanym podłożu immunologicznym (w tym IgE- zależnym) widoczny był u dziesięciorga (11,9%) z grupy 84 bioršcych udział w badaniu dzieci, pomimo, że wszystkie dzieci były karmione naturalnie przez długi okres czasu (œrednia długoœć karmienia 15,36 miesięcy). Grupa pacjentow nie jest liczna, chociaż częstoœć występowania alergii pokarmowej w tej grupie dzieci (8,4%) odpowiada częstoœci występowania alergii pokarmowej szacowanej na 3-8% populacji ogolnej. Stężenie ocenianych czynnikow o potencjale immunomodulujšcym tj. IL-10, TGF-β1, TNF-α, nie rożniło się jednak istotnie pomiędzy wartoœciami uzyskanymi w mleku matek dzieci z alergiš i bez alergii. Podobnie Snijders i wsp. nie zaobserwowali zależnoœci między stężeniem TGF-β1 w mleku matek a wystšpieniem alergii atopowej u ich dzieci w cišgu pierwszych dwoch lat życia (10). Rownież Bottcher i wsp. nie znaleŸli korelacji między stężeniem IL-10, TGF-β1, TGF-β2, S-IgA a rozwojem alergii u dzieci w pierwszych dwoch latach życia (11). Co ciekawe, autorzy ci nie wykazali także rożnic pomiędzy stężeniami w mleku matek dzieci z alergiš i bez alergii takich czynnikow pro-alergicznych jak: IL-5, eotaksyna, IL-6, IL-13, RANTES, IL-4 oraz IFN-γ pomimo, że u matek atopowych obserwowali wyższe stężenie niektorych z nich (2). Być może większe znaczenie dla rozwoju atopowego fenotypu ma zawartoœć tych czynnikow w siarze (12). Kalliomaki i wsp. wykazali, że u dzieci matek, w ktorych siarze stężenie TGF-β1 i TGF-β2 było niższe, objawy atopowego zapalenia skory u ich potomstwa pojawiały się już w okresie wyłšcznego karmienia piersiš (4).
Badane mleko pobierano jednorazowo, w zależnoœci od czasu, w ktorym matka zgłosiła się z dzieckiem na wizytę. Nie było wiec one pobierane w ustalonych punktach czasowych. Wiadomo, że zarowno objętoœć, jak i skład mleka zmieniajš się wraz z czasem trwania laktacji, jednak widoczne rożnice obserwuje się głownie między siarš, mlekiem przejœciowym (7-14 dzień laktacji) i mlekiem dojrzałym (13). Badane przez nas mleko dojrzałe ma najbardziej "stały skład", zwłaszcza powyżej 30 dnia laktacji (14). Stężenie TNF-α w mleku, jako jedyne wykazywało wspołzależnoœć z długoœciš karmienia piersiš: im dziecko było dłużej karmione tym wyższe było stężenie TNF-α w mleku. Jaka jest rola zawartego w mleku kobiecym TNF-α dokładnie nie wiadomo. Zakładajšc, że jej obecnoœć w mleku matki sprzyja rozwojowi zapalenia alergicznego w jelitach dziecka (rola TNF w zapaleniu alergicznym jest dobrze udowodniona) (15), wynik mogłby hipotetycznie tłumaczyć obserwacje przemawiajšce za tym, że ryzyko wystšpienia u dziecka objawow uczulenia we wczesnym dzieciństwie jest wyższe z każdym miesišcem karmienia piersiš (16). Wysokie stężenie TNF-α obserwowane jest także w kale niemowlšt z alergiš pokarmowš, ktore nie sš karmione pokarmem matczynym (17). Ponieważ nie zaobserwowano rownież istotnych statystycznie rożnic w stężeniu TNF-α w mleku matek dzieci alergiš i bez potwierdzonej alergii, trudno mowić o protekcyjnym lub proalergicznym działaniu tej cytokiny. Chociaż rola czynnikow immunomodulujšcych w mleku matki w patogenezie alergii w œwietle najnowszych badań in vitro i in vivo staje się coraz bardziej prawdopodobna, badanie nie rozwiewa kontrowersji dotyczšcych protekcyjnego działania wybranych czynnikow w mleku matek na rozwoj alergii u dzieci.
WNIOSKI
Stężenia wszystkich analizowanych cytokin w mleku matek dzieci, u których występowały objawy alergii i dodatni wynik punktowych testów skórnych i/lub sIgE lub dodatni wynik DBPCFC, nie różniły się od stężeń uzyskanych w grupie porównawczej.


PODSUMOWANIE
Najczęstszymi chorobami z autoagresji towarzyszšcymi cukrzycy typu 1 sš autoimmunologiczne choroby tarczycy, choroba trzewna oraz zapalenie błony œluzowej żołšdka. Zdecydowanie rzadziej spotyka się chorobę Addisona, która jednak może być stanem zagrożenia życia. Wystšpienie bielactwa u osoby z cukrzycš typu 1 zwiększa ryzyko wystšpienia innych chorób z autoagresji w przyszłoœci. Obecnoœć narzšdowo swoistych przeciwciał może być pomocna w aktywnym poszukiwaniu chorób współistniejšcych z cukrzycš typu 1. Szczegółowe zalecenia dotyczšce zasad oraz harmonogramu badań przesiewowych sš tematem dyskusji w piœmiennictwie naukowym. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne wskazuje na koniecznoœć corocznego badania dzieci, młodzieży i młodych dorosłych z cukrzycš typu 1 w kierunku celiakii oraz zaburzeń funkcji tarczycy(20). ADA i ISPAD proponujš oznaczanie TSH oraz a/TPO i a/TG jako badań przesiewowych w kierunku chorób tarczycy przy rozpoznaniu T1DM i powtarzanie oznaczeń TSH co 1-2 lata. Większoœć autorów jest zgodna, iż okresowe oznaczanie przeciwciał a/TPO oprócz TSH jest pomocne w wytypowaniu grupy pacjentów o wyższym ryzyku niedoczynnoœci tarczycy. Podobnie, diagnostyka serologiczna w kierunku celiakii powinna być wykonywana w chwili rozpoznania cukrzycy typu 1 oraz każdorazowo w przypadku istnienia podejrzenia klinicznego (18). Niektóre oœrodki prowadzš również screening serologiczny w kierunku choroby Addisona i autoimmunologicznego zapalenia błony œluzowej żołšdka oparty na oznaczaniu odpowiednio: przeciwciał przeciw 21-hydroksylazie i przeciw komórkom okładzinowym żołšdka oraz oznaczeniach witaminy B12 i żelaza (2). Jednakże nie u wszystkich pacjentów z cukrzycš typu 1, u których ostatecznie rozpoznaje się dodatkowe choroby autoimmunologiczne występuje podwyższone miano swoistych przeciwciał. Również jednokrotne uzyskanie negatywnego wyniku badania serologicznego w kierunku konkretnego przeciwciała nie może być uważane za równoznaczne z brakiem ryzyka rozwoju choroby z autoagresji w przyszłoœci. W większoœci przypadków wykazanie podwyższonego miana przeciwciał pozwala jednak na wyselekcjonowanie grupy chorych o podwyższonym ryzyku chorób towarzyszšcych cukrzycy typu 1 lub znajdujšcych się już w subklinicznej fazie choroby. Wczesne rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia poprawia z kolei kontrolę metabolicznš cukrzycy, redukuje ryzyko powikłań i wpływa korzystnie na jakoœć życia.

PIŒMIENNICTWO
1. Field C.J.: The immunological components of human milk and their effect on immune development in infants. J. Nutr. 2005, 135, 1-4.
2. Bottcher M.F., Jenmalm M.C., Garofalo R.P., Bjorksten B.: Cytokines in breast milk from allergic and nonallergic mothers. Pediatr. Res. 2000, 47, 157-162.
3. Stavnezer J.: Regulation of antibody production and class switching by TGF-beta. J. Immunol. 1995, 155, 1647-1651.
4. Pentilla I., van Spriel A., Zhang M. i wsp.: Transforming growth factor-beta levels in maternal milk and expression in postnatal rat duodenum and ileum. Pediatr. Res. 1998, 44, 524-531.
5. Barnes P.: IL-10: key regulator of allergic disease. Clin. Exp. Allergy 2001, 31, 667-669.
6. Spahn T., Fontana A., Faria A. i wsp.: Induction of oral tolerance to cellular immune responses in the absence of Peyerfs patches. Eur. J. Immunol. 2001, 31, 1278-1288.
7. Rodriguez P., Heyman M., Candalh C. i wsp.: Tumour necrosis factor-ƒż induces morphological and functional alterations of intestinal HT29 cl.19A cell monolayers. Cytokine 1995, 7, 441-448.
8. Koch F., Kampgen E., Trockenbacher B. i wsp.: TNF alpha interrupts antigen-presenting function of Langerhans cells by two mechanisms: loss of immunogenic peptides and impairment of antigen-independent T cell clustering. Adv. Exp. Med. Biol. 1995, 378, 207-209.
9. Keil T., McBride D., Grimshaw K. i wsp.: The multinational birth cohort of EuroPrevall: background, aims and methods. Allergy 2010, 65, 482-490.
10. Snijders B., Damoiseaux J., Penders J. i wsp.: Cytokines and soluble CD14 in breast milk in relation with atopic manifestations in mother and infant (KOALA Study). Clin. Exp. Allergy 2006, 36, 1609-1615.
11. Bottcher M., Jenmalm M., Bjorksten B.: Cytokine, chemokine and secretory IgA levels in human milk in relation to atopic disease and IgA production in infants. Pediatr. Allergy Immunol. 2003, 14, 35-41.
12. Saarinen K.M., Vaarala O., Klemetti P., Savilahti E.: Transforming growth factor-1 in mothersf colostrum and immune responses to cowfs milk proteins in infants with cowfs milk allergy. J. Allergy Clin. Immunol. 1999, 104, 1093-1098.
13. Lawrence R., Pane C.: Human breast milk: Current concepts of immunology and infectious diseases. Curr. Probl. Pediatr. Adolesc. Health Care 2007, 37, 7-36.
14. Hibberd C., Brooke O., Carter N. i wsp.: Variation in the composition of breast milk during the first 5 weeks of lactation: implications for the feeding of preterm infants. Arch. Dis. Child. 1982, 57, 658-662.
15. Benlounes N., Candalh C., Matarazzo P.: The time-course of milk antigen-induced TNF-alpha secretion differs according to the clinical symptoms in children with cow's milk allergy. J. Allergy. Clin. Immunol. 1999, 104, 863-869.
16. Wetzig H., Schultz R., Diez U.: Associations between duration of breastfeeding, sensitization to hensf eggs and eczema infantum in one and two year old children at a high risk of atopy. Int. J. Hyg. Environ. Health., 2000, 2 03, 17-21.
17. Magazzu G., Scoglio R.: Gastrointestinal manifestations of cowfs milk allergy. Ann. Allergy Asthma Immunol. 2002, 89 (Suppl 1), 65-68.

Adres do korespondencji:
Anna Hogendorf
Klinika Pediatrii, Onkologii, Hematologii i Diabetologii
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
ul. Sporna 36/50, ŁódŸ
tel. (48 42) 617-77-50, fax (48 42) 617-79-89
[email protected]